Pansofia Jana Amosa Komeńskiego w kontekście encyklopedyzmu XVI–XVII wieku

Pansophia, czyli „najwyższa wiedza” lub encyklopedia całej wiedzy, w tym wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych, zajmowała Komeńskiego od początku lat trzydzie-stych XVII wieku aż do śmierci 1670 roku. Na pomysł i kształt pansophii złożyły się pomy-sły Piotra Ramusa na podręczniki, zwłaszcza jego dychotomiczne schematy poprzedza-jące poszczególne części Consultatio catholica…, idea zebrania dostępnej ency-klopedii, którą zapożyczyć mógł także bezpośrednio Jana Henryka Alsteda, pisma Walentego Andreae apologetów (różokrzyżowców), którzy pragnęli „powszechnego odrodzenia” naprawy ludzkości przez „najwyższą wiedzę”, właśnie pansophię, powrót stanu sprzed grzechu pierworodnego; idee jako „encyklopedii” zawierającej całość odżyły najwyraźniej inspirowały trzydziestych przyjaciół Anglii – Samuela Hartliba ludzi kręgu; autorów „ru-chu dydaktycznego”, usprawnić chcieli nauczanie, poszerzyć adres społeczny szkoły, szkoły humanistycznej, między innymi nauczanie elementów matema-tyczno-przyrodniczej. Jego pansophię zalicza „utopijnego encyklopedyzmu”.